ایکات یا ابریشم نقشدار بخشی از قدیمیترین و پیچیدهترین روشهای تولید پارچههای تزئینی است که در آن نخ های تار یا پود پیش از بافت رنگ آمیزی میشوند تا طرحهای منحصربه فردی ایجاد کنند. این روش در بسیاری از فرهنگ های جهان، از جمله ایران باستان، به کار می‌رفت و نمایانگر مهارت بالای هنرمندان و صنعتگران آن روزگاران بود. تاریخچه، روش تولید و مقام و منزلت ایکات را در ایران باستان بررسی می‌کنیم.
تاريخچه ی ایکات در ایران باستان
ایران باستان یکی از معابر مهمه تولید پارچه و منسوجات در جهان محسوب میشده. بنا بر موقعیت جغرافیایی ایران که قرار داشت بین شرق و غرب پل بوده و بطور مدام با تمدن های دیگر تبادلات و بازرگانی صورت میگرفته. ایکات یکی از روشهای تولید پارچههای لوکس و تزیینی بود که در ایران باستان مورد توجه قرار گرفت و نمادی از هنر و ثروت به‌شمار می‌رفت.
تاریخچه و باستانشناسی ثابت کرده اند که این روش از تکنیک در ایران قدمتی پیش از اسلام دارد. کشفیات زیادی در مناطق مختلف ایران مثل خراسان، یزد و کرمان از پارچه های ایکات وجود دارد که حاکی از رونق این صنعت در آن دوره است. اکثر این پارچه ها را برای مراسم ها، جشن ها و به طور عام هدیه برای بزرگان و حاکمان زمان به کار میبرند.
روش تولید ایکات
این تکنیک بخاطر پیچیدگی و دقت بالایی که دارد، نیاز به مهارت و تجربه فراوان دارد. در این روش، نخهای تار یا پود قبل از بافت، با دقت و با استفاده از الگوهای خاص رنگآمیزی میشوند. مراحل این فرآیند به این شرح است:
1. طراحی الگو: هنرمند ابتدا طرح مورد نظر را بر روی کاغذ یا مستقیماً بر روی نخها طراحی میکند.
2. بستن نخها: در این مرحلۀ آماده‌سازی، بخشهایی از نخها با مواد مقاوم در برابر رنگ (مانند موم یا نخهای پنبه‌ای) بسته می‌شود تا رنگ نپذیرد.
3. رنگآمیزی: در مرحلۀ بعدی، نخها در رنگهای مختلف فرو برده میشوند. در هر مرحله که رنگ جدیدی اضافه شود، بخشهای دیگر از نخها بسته میشوند تا رنگ‌ها با هم ترکیب نشوند.
4. شستشو و خشک کردن: در پایان رنگآمیزی، نخها شسته و خشک میشوند تا رنگ‌ها ثابت بمانند.
5. بافت: در نهایت، نخهای رنگآمیزی شده روی دستگاه بافت قرار می‌گیرند و پارچه با طرحهای منحصربه فرد تولید می‌شود.
ایکات و جایگاه آن در ایران باستان
ایکات در ایران باستان هم به مثابه یک کالا تجاری ارزشمند شناخته می‌شود و هم نمادی از هنر، فرهنگ و هویت ایرانی محسوب می‌شود. پارچههای پیچیده با رنگهای زنده، نشانه استفاده وسیع این‌ها در آیین‌های مذهبی، جشنها و حتی به عنوان لباس تشریفاتی بوده است.
در دوران باستان، پارچههای ایکات به عنوان کالاهای لوکس و گرانبها به دیگر کشورها صادر می‌شدند و نقش مهمی در تجارت بین‌الملل ایران ایفا می‌کردند. این پارچه‌ها نه تنها در ایران که در سراسر جهان به عنوان نمادی از ثروت و قدرت شناخته می‌شدند.
نتیجه گیری
ایکات به عنوان یکی از قدیمیترین و پیچیدهترین روشهای تولید پارچه در ایران باستان جایگاه ویژهای داشت. این تکنیک نه تنها دلالت کننده بر مهارت و خلاقیت صنعتگران ایرانی بود, بلکه نمادی از هنر و فرهنگ ایرانی در جهان شناخته شده بود. ایکات امروزه نیز با وجود پیشرفتهای تکنولوژیکی همچنان به عنوان یک هنر سنتی و ارزشمند در ایران و دیگر کشورها مورد توجه قرار دارد و یادآور شکوه و عظمت ایران باستان است.